Heart-Melting Farsi Proverbs (1)

دِل

در زبانِ فارسی، مثلِ زبان‌هایِ دیگر، اَعضای بَدَن نَقشِ مُهمی در ساخت‌هایِ اِستِعاری و ضَربُ‌المَثَل‌ها دارند. یکی از مُهمترین اَعضای بَدَن که به شِکل‌هایِ مُختَلِف در فارسی اِستفاده می‌شود، «دل»، در مَعنیِ قَلب است. درست است که اکنون به لُطفِ پَژوهشگرانِ اَعصاب و نورولوژی می‌دانیم که مَغزِ انسان، مرکزِ دَرکِ اِحساسات است، اما پیشینیانِ ما قَلب را مرکز اِحساسات می‌دانستند. به هَمین دَلیل، طِیِ سالیانِ سال تَرکیب‌های بسیاری با واژه‌ی «دل» در هر زبانی از جُمله فارسی ساخته شده است که هنوز هم کاربُرد دارند.

Hearts

Body parts play a significant role in metaphoric structures and proverbs in many languages, including Farsi. One of these important parts used frequently in Persian expressions, sayings, and phrasal verbs is “del,” which means “stomach” but signifies heart. Thanks to neuroscience, we know that the brain is the part of the body that perceives and analyzes feelings, but for our ancestors, the heart had this responsibility. Thus, “del” was the keyword for feeling-related expressions in Farsi, many of which are used in modern Persian.

اگر بخواهیم لیستِ کاملی از کاربُردِ این واژه در زبان فارسی تَهیّه کنیم، احتِمالاً شما از تَرس فَرار می‌کنید و قِیدِ یاد گرفتنِ فارسی را می‌زَنید. برای همین، در این مَقاله، فقط گوشه‌ای از شاهکارِ ایرانیان در ساختنِ فِعل‌هایِ مرکب با واژه‌ی «دل» یعنی چهار فعلِ «دل بَستَن، دل کَندَن، دل دادن، دل بُردَن» را مُعَرِّفی می‌کنیم.

بیش از دویست ترکیبِ فعلی با این واژه در زبان فارسی وجود دارد که با کمکِ مدرسانِ فارسیموند آنها را یاد خواهید گرفت.

If we provide you with a complete list of these expressions and proverbs, you may get scared and falter in learning Farsi. Therefore, in this article, you will only learn four Persian phrasal verbs featuring “del,”

“del bastan, del kandan, del dâdan, del bordan.”

More than two hundred compound verbs and sayings with “del” exist in Farsi. You can learn them all with Farsimonde’s Farsi teachers’ assistance or through the website.

1
del bastan (be(h) kasi, be(h) čizi)
to Fall in Love with Someone or Something

درفَرهَنگِ دهخدا فعل بَستَن این‌گونه تعریف شده است: «چیزی را به چیزِ دیگر پِیوند دادن.» وقتی ما به چیزی دل می‌بَندیم، یعنی به آن وابَستگی پیدا می‌کنیم و عَلاقه‌ی زیادی نسبت به آن داریم. هر کس مُمکن است به یک وَسیله، حِیوان خانگی، یک شَخص یا یک گیاه دل بِبندد. دل بَستن در بَعضی از بافت‌ها می‌تواند مَعنی امیدوار شدن هم داشته باشد. از طَرفی می‌توان با یک تَغییر کوچک به شکلِ زیر، یک صِفَتِ مَفعولی در فارسی ساخت:

دل + ریشه‌ی گذشته‌ی فِعل + ه ← دِلبَسته

«دِلبَسته» در فارسی به معنی کسی است که عَلاقه‌یِ زیادی به یک نفر یا یک چیز دارد.

برای یادگرفتنِ کاربردِ این فعل چند گفتگوی کوتاه می‌خوانیم.

In Farsi, “bastan” means to connect two things, to tie. When we say “be čizi del mibandam,” we mean that we are attached to something precious to us. This verb can be used for people, animals, plants, or even objects. In some contexts, “del bastan” means relying on somebody’s help. Moreover, in Farsi, we can make derivational adjectives by using verbs,

nouns + the infinitive without “n” + e(h)

del + bast + e(h) → delbaste(h)

In Farsi, “delbaste(h)” means attached.

Let’s read some conversations to learn this verb in a proper context.

گُفتگوی یک

علاقه داشتن

شوهر: چقدر مژگان این سگ رو دوست داره. مثل خواهرش شده.

زن: آره، خیلی بهش دل بسته. یه‌‌کم نگرانشم.

شوهر: چرا نگران؟

زن: اگه این سگ بمیره، مژگان خیلی آسیب می‌بینه.

شوهر: نگران نباش، این سگ تازه سه ماهشه.

goftogu-ye yek

‘alâqe(h) daštan

šohar: čeqadr Možgân in sag ro dust dare(h). mesl-e xâhareš šode(h).

zan: âre(h), xeyli beheš “del baste(h),” ye(h) kam negarânešam.

šohar: čerâ negarân?

zan: age(h) in sag bemire(h), možgân xeyli âsib mibine(h).

šohar: negarân nabaš. in sag tâze(h) se(h) mâheše(h).

Dialogue One

Be Attached to Something

Husband: Možgân loves this dog a lot. She became like a sister to her.

Wife: Yep, she is very “attached to her.” I’m a bit worried for her.

Husband: Worried? Why?

Wife: If the dog dies, she will get hurt badly.

Husband: Don’t worry. This dog is only three-month-old.

گُفتگوی دو

امیدوار بودن

سپند: مهتاب، کارِ نوشتنِ کتابت چی شد؟

مهتاب: هیچی، وِلش کردم.

سپند: چرا، تو که خیلی این کار رو دوست داشتی.

مهتاب: راستش رو کمکِ هادی خیلی حساب کرده بودم، امّا اصلاً کمکم نکرد.

سپند: من که از اول گفته بودم به کمکِ هادی دل نبند. گوش نکردی.

مهتاب : آره، حَق با تو بود.

goftogu-ye do

omidvâr budan

Sepand: mahtâb, kâr-e neveštan-e ketâbet či šod?

Mahtâb: hiči, veleš kardam.

Sepand: čerâ? to ke(h) in kâr ro xeyli dust dâšti.

Mahtâb: râsteš ru komak-e Hâdi xeyli hesâb karde budam, ammâ aslan komakam nakard.

Sepand: man ke(h) az avval gofte(h) budam be komak-e Hâdi “del naband.” guš nakardi.

Mahtâb: âre(h), haq bâ to bud.

Dialogue Two

Rely on Somebody

Sepand: Mahtâb, how is it going with the book you were writing?

Mahtâb: Nothing, I gave up.

Sepand: Why? But you loved the work.

Mahtâb: I counted on Hâdi a lot, but he didn’t help.

Sepand: I had told you not to “rely on his help.” You didn’t listen to me.

Mahtâb: Yeh, you were right.

2
del kandan (az kasi, az čizi)
to Leave / Moving on

در فَرهنگِ دهخدا فعلِ کندن یعنی جدا کردنِ چیزی از چیزِ دیگر. شاید بتوانید حَدس بزنید که «دل کندن» چه معنایی دارد. بله، درست است. «دل کندن» یعنی چیزی یا کسی را ترک کردن و فراموش کردن. معمولاً «دل کندن» از افراد یا اَشیائی که دوستشان داریم بسیار دُشوار است و ممکن است برای مُدَتی ما را اَفسُرده و مُضطَرِب کند.

In Farsi, “kandan” means to separate two things. So, you may guess the meaning of “del kandan.” It means to leave or forget someone or something you used to love, to abandon. It is usually painful, stressful, and depressing to separate our hearts from people or places we like, “del bekanim.”

گُفتگوی سه

علی: تو دوساله که می‌خوای از این شهر بری و جای دیگه زندگی کنی. پس چرا نمی ری؟

زهرا: آره راست می گی. از اینجا خسته شدم اما خیلی تو این شهر خاطره دارم. برام سخته از اینجا دل بِکَنَم.

علی: ما بالاخره نفهمیدیم تو این شهر رو دوست داری یا نه.

goftogu-ye se(h)

‘Ali: to do sâle(h) ke mixây az in šahr beri-o jâ-ye dige(h) zendegi koni. pas čerâ nemiri?

Zahrâ: âre(h), râst migi. az injâ xaste(h) šodam, amma xeyli tu in šahr xâtere(h) daram. barâm sâxte(h) az injâ “del bekanam.”

‘Ali: mâ belaxare(h) nafahmidim to in šahr ro dust dâri yâ na(h).

Dialogue Three

‘Ali: It has been two years since you said you would leave this city to settle in another place. Why don’t you go then?

Zahrâ: True, you’re right. I am tired of living here, but I have many memories here. It’s challenging to “leave here.”

‘Ali: I couldn’t figure out whether you like this city or not.

3
del dâdan (be(h) kasi)
to Give our Heart to Someone

حَدس زدنِ معنیِ این فعل نباید خیلی سخت باشد. وقتی ما «دلمان را به کسی می‌دهیم» یعنی همه‌ی اِحساسات، شور و شوقِ زندگیمان را در اختیارِ یک نفر می‌گُذاریم. ساده‌تر این که عاشقِ کسی می‌شویم. این فعل در شِعر و اَدَبیات فارسی کاربُردِ زیادی دارد. مثلاً سَعدی در یکی از شعرهایش می‌گوید.

من چِرا دل به تو دادم که دِلم می‌شِکنی

یا چه کردم که نِگه باز به من می‌نکنی

از این فِعل هم می توانیم صِفتِ مَفعولی «دِلداده» را بسازیم. دِلداده در اَدَبیات فارسی به معنیِ عاشق است.

It must be easy to guess the meaning of “del dâdan.” It means to give our heart to someone and put all our feelings and passions in one person’s hand. In brief, to fall in love. This verb is frequently used in Persian poetry. For instance, Sa’di, a poet of the Medieval Period said in one of his poems:

“man čerâ del be(h) to dâdam ke(h) delam mišekani?

yâ če kardam ke(h) negah bâz be(h) man minakoni?”

Why did I give my heart to you who broke my heart?

What did I do that you don’t even look at me?

4
del bordan (az kasi)
bewitch

وقتی کسی دل ما را می‌بَرَد، یعنی ما را عاشقِ خودش می‌کند. فَرقِ «دل دادن» با «دل بردن» این است که در اَوَلی ما خودمان از کسی خوشِمان می‌آید، امّا در دُوُمی کسی با رَفتار و گُفتارش ما را جَذبِ خودش می‌کند. این شعرِ حافظ نِمونه‌ی خوبی برای دَرکِ این تَفاوُت است.

دل از من بُرد و روی از من نَهان کرد

خدا را با که این بازی تَوان کرد

.از این فعل می‌شود یک اسم ساخت، دِلبَر، یعنی کسی که ما را عاشقِ خودش می‌کند

In Farsi, “bordan” means to carry something a way or to take. So “del bordan” means to take someone’s heart and carry it away, or fall in love. The differance between “del dâdan” and “del bordan” is that in the former, you give away your heart. As Hafiz, another poet of the Medieval Period said:

“del az man bord-o ruy az man nahân kard

xodâ râ bâ ke(h) in bâzi tavân kard?”

S/he stole my heart and then hid their face from me.

God, how is it possible to play with someone in this way?

We can make a noun out of this verb, delbar, a person who makes us fall in love with them. In other words, beloved.

Would you like to learn more expressions with “del?” Don’t hesitate to contact FarsiMonde then. You can count on our Farsi online courses or our Persian tutors’ assistance.