تیرگان، جَشنِ ایزَدِ باران

(مُناسب برایِ فارسی آموزانِ سَطح C1)

در فَرهَنگ هایِ باستانی، طَبیعت نَقشِ مُهِمی در شِکل گیریِ آداب و رُسوم و جَشن ها داشته است و در ایرانِ باستان نیز همین طور بوده است. ایرانیان باستان جَشن ها و آیین های بِسیاری داشته اند که هَمگی برای سِتایِش و پاسداشتِ طَبیعت بوده است. مُهمترینِ این جَشن ها نوروز، چهارشنبه سوری و شبِ یلدا هَستَند که هَنوز هَم در کِشورهایی چون ایران، آذربایجان، تاجیکستان، افغانستان و اُزبکستان بَرگزار می شَود. امروزه، زرتشتیان مِهرگان و سَده را نیز جَشن می گیرند. علاوه بر اینها، ایرانیانِ باستان برای هر ماه از سال دَستِ کَم یک جَشن بزرگ داشتند. برای دانِستَنِ اینکه تاریخِ این جَشن ها چگونه انتخاب می شده است، بهتر است نِگاهی به گاهشُمارِ اَوِستایی بیاندازیم.

Tirgân, an Ancient Water Festival

(Farsi Level: C1)

In many ancient cultures, nature used to play an important role in forming traditions and celebrations. So it was in Persia, ancient Iran. Ancient Iranians had many celebrations and religious rituals to praise and venerate nature and natural phenomena. The most important celebrations which are still held in Iran, Afghanistan, Tajikistan, Uzbekistan, and some other countries are Norouz, čâršanbe(h)-suri, and Yaldâ. Nowadays, Zoroastrians are also celebrating Mehregân and Sade(h), two other festivals of ancient times. In ancient Persia, there was at least one festival every month. To learn more about these celebrations, we’d better take a look at Zoroastrian Calendar.

گاهشُمار زَرتُشتیان

در گاهشُمارِ اَوستایی هر سال دوازدَه ماهِ سی روزه دارد. هر ماه یک نام و هر روز از ماه یک نام مُشَخَص دارد. این نام ها بَرگِرِفته از نام اِمشاسپَندان و ایزادان هستند. هر سی روز یک بار، این روزها تِکرار می شوند. در هر ماه، روزی که نامِ ماه با نامِ روز یکی شود، زَرتُشتیان آن روز را جَشن می گیرند. برای نمونه، ماهِ چهارمِ سال تیر نام دارد. روز سیزدهمِ این ماه هم تیر، تیشتر، نام دارد. برای همین، این روز در گاهشمارِ زَرتُشتی روزِ جشن تیرگان است. (رَضی، 1382: 128-127) البته این جَشن فقط مُختَصِ زَرتشتیان یا ایرانیان نیست و در اَدیانِ مُختَلف هم گرامی بوده است.

Zoroastrian Calendar

In this calendar, each year had 12 months of 30 days. Each month had a name. The week was not important but each day of the month had also a name. All the names were of Emšâspandân, angles, or Izadân, gods. These names were repeated every thirty days. When the name of the day and month were the same, Zoroastrians would celebrate that day. For instance, the fourth month of the year is Tir, and the 13^th day of each month is also named Tir. So, the 13^th day of the 4^th month of a year, July 4^th, is called Tirgân in the Zoroastrian calendar (Razi, 2001: 127-128). Tirgân is still celebrated in different parts of Iran among people with various religious beliefs.

ایزَدِ باران

جشن تیرگان، جشن آب و آب بازی، جشن ایزد تیشتَر، ایزَدِ باران، از ایزَدانِ اَوستایی است. در کتاب مُقَدَسِ زَرتُشتیان، اَوِستا، بَخشِ مُهِمی به این ایزد اِختِصاص داده شده است. در این بَخش از اَوِستا، یَشتِ چهاردهم، داستانِ پِیکار تیشتَر با دیوِ خُشکسالی، اَپَوشَه (اپوش- اَپَه‌اُشَه Apaoša) آمده است. این ایزَد اَصلِ همه‌ی آب‌ها و سَرچِشمه‌یِ باران و باروَری است و جَشنِ تیرگان هم با همین پیروزی و پایان یافتنِ خُشکسالی در اِرتباط است. در گُذَشته، این جشن از روزِ سیزدهمِ تیر شروع می شده و تا ده روز بعد ادامه داشته است.

God of Rain

Tirgân is the day of praising Tištar, the God of rain, an Avestan God.  In Avesta, the Zoroastrian holy book, an important part of the 14^th Yašt, is dedicated to this god and his fight against Apaoša, the demon of drought. Tištar is the source of all the waters, rain, and fertility and Tirgân is the day Tištar overcomes Apaoša and ends a big drought. This celebration started on the 13^th of Tir, and continued for ten days.

آب

جَشنِ تیرگان آیین هایی دارد که بیشتر با آب در اِرتباط است، به همین دلیل به این جشن آبریزگان هم می گویند. روز قبل از جَشن، مَردم سَر و تَن خود را می شویند و لباسِ نو می پوشند و یک دَستبند تیر و باد از جِنسِ اَبریشمِ نازک و معمولاً در هفت رنگ به مُچِ دست خود می بَندند. این دَستبند را تا روز باد، ده روز پس از تیرگان، به دست دارند و در روزِ باد به پشتِ بام رفته و آنرا به باد می دَهند. (مزداپور: 1391) از دیگر رسم های این روز، رفتن کنار آب و آب پاشیدن  به همدیگر، شعر خواندن و رَقصیدن است.

Water

The traditions of Tirgân, also called Âbrizgân, are mostly related to water. The day before Tirgân, people take a shower and put on new clothes. They also were thin bracelets which are woven of silk bands in seven rainbow colors. They wear these bands for 10 days after Tirgân. On the 10^th day, Tir 22, people go to the rooftop and leave their bracelets to the wind (Mazdapour, 2011). On Tirgân day, people go to the riverside or seaside, splash water on each other, recite poetry, and dance.

دیگر آیین های تیرگان

زرتشتیان در این روز فال کوزه نیز می گیرند که به آن چَکُ دولَه می گویند. روز قبل از جَشن کوزه ای را به دست دوشیزه‌ای می دهند، او در این ظَرف آب پاک می ریزَد و روی آنرا با دستمالِ سبزی می بندد و آنگاه این کوزه را به نزد کسانی که آرزویی دارند می بَرَد. آنها چیز کوچکی درون کوزه می اَندازند و سپس کوزه را در زیرِ درختِ همیشه سَبزی به حال خود رَها می کُنند. بعد از مَراسِمِ آبریزگان، هَمان دوشیزه کوزه را به میان جَمع باز می گَرداند. سِپس سالخوردگان به نوبَت دوبِیتی هایی را که به یاد دارند به زبان می آورند و در پایانِ هر دوبِیتی، دوشیزه‌ای خُردسال دَست خود را به دَرون کوزه بُرده و یکی از اَشیا داخلِ کوزه را بیرون می کِشد و صاحِب آن مُتوجه می شود که آن دوبِیتی مربوط به نیَّت و آرزویِ او بوده است.

Other Rituals of Tirgân

There is also a tradition of Fâl-e Kuze(h), called čak-o-doule(h) on Tirgân. The day before Tirgân, a young girl fills a jar with clean water and brings it to those who wish for something. They drop a small object in this jar while reviewing their wish in their mind. Then the girl closes the jar with a green cloth and leaves it under an evergreen tree. After celebrating Tirgân, the girl brings back the jar to a place where all people get together. Then older women recite ruba’is they remember. At the end of each ruba’i, a little girl brings out one of the objects in the jar. The owner of the object knows that the poem she heard relates to her wish and shows her fortune.

جَشنِ تیرگان با نام های مُختلِف هنوز هم در بَعضی از شهرهای ایران بَرگُزار می شود، اگرچه شهرت جشن هایی همچون مهرگان و سده را ندارد.  اگر شما هم جَشن های تابستانیِ آب و آب بازی دارید، لطفاً برای ما درباره ی آنها بنویسید.

Tirgân is still celebrated in different parts of Iran, but it is not as known as Sade(h) or Mehregân. If you also have a summer festival or celebrations, please write about them in the comments.